استرس شغلی

در دنیای پرسرعت و رقابتی امروز، استرس دیگر فقط یک احساس گذرا نیست، بلکه به بخشی از زندگی روزمره انسان تبدیل شده است. هر فردی که در محیط کاری حضور دارد، به نوعی با فشار، انتظارات، محدودیت زمانی و چالش های بین فردی روبه رو می شود. این فشارها اگر از حد توان ذهن و جسم فراتر روند، به «استرس شغلی» تبدیل می شوند؛ پدیده ای که نه تنها سلامت فرد، بلکه کارایی سازمان را نیز تحت تأثیر قرار می دهد.

استرس شغلی یکی از شایع ترین مشکلات عصر حاضر است و طبق پژوهش های جهانی، از مهم ترین دلایل غیبت از کار، کاهش بهره وری و حتی بیماری های جسمی و روانی محسوب می شود. اهمیت شناخت و کنترل آن در این است که استرس اگر در مسیر درست هدایت شود، می تواند به رشد، تمرکز و انگیزه بیشتر منجر شود؛ اما اگر کنترل نشود، تبدیل به عامل فرسودگی و آسیب می گردد.

استرس شغلی چیست؟

استرس شغلی به حالتی گفته می شود که در آن، فرد در مواجهه با الزامات، انتظارات یا فشارهای کاری، احساس می کند توانایی کافی برای پاسخ گویی به آن ها را ندارد. این وضعیت باعث برهم خوردن تعادل روانی و فیزیولوژیکی بدن می شود. در واقع، استرس شغلی همان واکنش طبیعی بدن به تهدیدها و فشارهای محیط کار است، اما وقتی این واکنش طولانی و شدید شود، به اختلال تبدیل می گردد.

بسیاری از افراد تصور می کنند هر نوع فشاری در محیط کار برابر با استرس است، در حالی که تفاوت ظریفی بین فشار کاری طبیعی و استرس شغلی مضر وجود دارد. فشار کاری می تواند باعث افزایش تمرکز و انگیزه شود، اما زمانی که این فشار از ظرفیت ذهنی یا فیزیکی فرد بیشتر شود، تبدیل به استرس آسیب زا خواهد شد. برای مثال، معلمی که باید در مدت کوتاهی کارنامه ده ها دانش آموز را تنظیم کند، ممکن است ابتدا احساس انگیزه و تمرکز بیشتری کند، اما اگر این فشار ادامه یابد، به خستگی، اضطراب و فرسودگی منجر می شود.

تقریباً تمام شاغلان در طول زندگی کاری خود درجاتی از استرس شغلی را تجربه می کنند، اما تفاوت اصلی در نحوه ی مواجهه با آن است. برخی افراد با استفاده از مهارت های مدیریت زمان و خودآگاهی، این فشار را به انرژی تبدیل می کنند، در حالی که دیگران در برابر آن احساس درماندگی یا خشم می کنند.

 

دلایل و عوامل ایجاد استرس شغلی

برای کنترل هر پدیده ای، ابتدا باید ریشه های آن را شناخت. استرس شغلی معمولاً از ترکیب چند عامل به وجود می آید؛ نه فقط از شرایط محیط کار، بلکه از باورها، ویژگی های شخصیتی و تعاملات اجتماعی فرد نیز تأثیر می پذیرد. شناخت این عوامل کمک می کند تا بتوانیم دقیق تر منشأ فشارها را تشخیص دهیم و راهکار مؤثرتری انتخاب کنیم.

عوامل سازمانی و محیط کاری

یکی از اصلی ترین منابع استرس شغلی، محیط کار است. وقتی فرد در شرایط کاری قرار گیرد که بیش از حد چالش برانگیز، مبهم یا ناعادلانه باشد، به صورت طبیعی دچار فشار روانی می شود.

• حجم کاری بالا و زمان بندی سخت: بسیاری از کارمندان با ضرب الاجل های تنگ و وظایف سنگین مواجه اند. انجام مداوم کار زیاد بدون استراحت کافی، مغز را در حالت هشدار دائمی قرار می دهد و منجر به فرسودگی می شود.
• فقدان کنترل بر کار: هنگامی که فرد احساس کند در تصمیم گیری ها نقشی ندارد یا نمی تواند بر روند کاری اش تأثیر بگذارد، احساس ناتوانی شکل می گیرد که به استرس مزمن منجر می شود.
• سیاست های مبهم سازمانی: نبود شفافیت در انتظارات مدیران، تغییر مکرر قوانین یا نبود مسیر شغلی روشن، همگی از عواملی هستند که باعث اضطراب شغلی می شوند.
• شرایط فیزیکی نامناسب: محیط های پر سروصدا، تهویه ضعیف، نور ناکافی یا فضای فشرده نیز می توانند به صورت ناخودآگاه سطح استرس فرد را بالا ببرند.

برای مثال، پرستاری که در بخش شلوغ بیمارستان کار می کند، به دلیل سر و صدا، بیماران مضطرب، کمبود نیرو و فشار زمانی، به طور مداوم در معرض استرس کاری قرار دارد؛ در حالی که این شرایط شاید برای یک برنامه نویس در محیطی آرام به کلی متفاوت باشد.

عوامل فردی و روانی

ویژگی های شخصیتی و باورهای ذهنی افراد نقش پررنگی در تجربه استرس شغلی دارند. دو فرد در شرایط مشابه می توانند واکنش های کاملاً متفاوتی نشان دهند، چون نگرش و مهارت های مقابله ای شان یکسان نیست.

افرادی که کمال گرا هستند، معمولاً از خود انتظار بی نقص بودن دارند. آن ها اشتباه را غیرقابل قبول می دانند و در نتیجه، کوچک ترین خطا می تواند منبع اضطراب برایشان باشد. همچنین، افرادی که اعتمادبه نفس پایین دارند یا در تصمیم گیری دچار تردید می شوند، به راحتی تحت تأثیر انتقاد دیگران قرار می گیرند و این مسئله موجب افزایش استرس شغلی در آن ها می شود.

عامل دیگر، نبود تعادل بین کار و زندگی شخصی است. اگر فرد نتواند زمان کافی برای استراحت، خانواده و علایق خود اختصاص دهد، ذهنش فرصت بازیابی ندارد و به تدریج دچار فرسودگی می شود. همچنین ضعف در مهارت های ارتباطی یا ناتوانی در نه گفتن به درخواست های اضافی، فشار کاری را تشدید می کند.

عوامل بین فردی

محیط کاری فقط مجموعه ای از وظایف نیست؛ مجموعه ای از روابط انسانی نیز هست. کیفیت این روابط تأثیر مستقیمی بر سلامت روان کارکنان دارد.

روابط پرتنش با همکاران، رقابت ناسالم یا نبود اعتماد متقابل می تواند به ایجاد فضای سمی در محیط کار منجر شود. وقتی فرد احساس کند مورد تبعیض یا بی عدالتی قرار گرفته، حس امنیت روانی خود را از دست می دهد. همچنین، نبود حمایت از سوی مدیر یا هم تیمی ها، یکی از عوامل اصلی استرس در محیط های کاری مدرن است.

برای نمونه، کارمندی که عملکرد خوبی دارد اما هرگز بازخورد مثبت دریافت نمی کند، به مرور احساس بی ارزشی می کند. این احساس اگر تداوم یابد، به استرس و در نهایت به بی انگیزگی یا تمایل به ترک شغل منجر می شود.

نشانه ها و علائم استرس شغلی

استرس شغلی همیشه با علائم واضح شروع نمی شود. در بسیاری از موارد، فرد تا زمانی که دچار خستگی مزمن، اضطراب یا بی انگیزگی شدید نشده، متوجه نمی شود تحت فشار روانی قرار دارد. شناخت علائم اولیه، یکی از مهم ترین گام ها برای پیشگیری از فرسودگی شغلی است. بدن و ذهن هر دو به شیوه ای خاص به استرس واکنش نشان می دهند، و نادیده گرفتن این نشانه ها می تواند پیامدهای جدی برای سلامت جسم و روان داشته باشد.

علائم جسمی

بدن معمولاً اولین سیگنال ها را ارسال می کند. وقتی مغز برای مدت طولانی در حالت «هشدار» قرار می گیرد، سیستم عصبی سمپاتیک بیش فعال می شود و بدن وارد فاز استرس مزمن می گردد.

از شایع ترین علائم جسمی استرس شغلی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سردردهای مداوم یا میگرن، به ویژه در روزهای کاری
• خستگی یا احساس ضعف دائمی حتی پس از استراحت
• مشکلات گوارشی مانند دل درد، اسید معده یا یبوست
• افزایش ضربان قلب، تعریق زیاد یا لرزش دست
• مشکلات خواب: بی خوابی، کابوس یا خواب سطحی
• درد در ناحیه گردن، شانه ها و کمر

برای مثال، کارمندی که ساعت ها پشت میز کار می نشیند و دائم تحت فشار زمان است، ممکن است دچار درد مزمن در ناحیه گردن و سردردهای عصبی شود. این نشانه ها معمولاً در ابتدا ساده تلقی می شوند، اما اگر به آن ها بی توجهی شود، می توانند به بیماری های جدی تری منجر شوند.

علائم روانی و رفتاری

استرس شغلی فقط بدن را درگیر نمی کند؛ ذهن نیز درگیر فرسایش می شود. افرادی که تحت فشار کاری زیاد قرار دارند، معمولاً دچار تغییرات رفتاری محسوس می شوند که اطرافیانشان هم متوجه آن می شوند.

علائم روانی و رفتاری استرس شغلی شامل موارد زیر است:

• تحریک پذیری، عصبانیت بی دلیل یا پرخاشگری
• اضطراب، نگرانی مداوم یا ترس از شکست
• کاهش تمرکز، اشتباهات زیاد و فراموشی
• بی علاقگی نسبت به کار یا کاهش انگیزه
• احساس شکست، بی ارزشی یا ناامیدی
• انزواطلبی، تمایل به دوری از همکاران یا مشتریان

رفتارهایی مثل مصرف بیش از حد کافئین، پرخوری عصبی، یا کارکردن تا نیمه شب، معمولاً نشانه هایی از تلاش برای کنترل استرس هستند، نه راه حل واقعی آن.

بیشتر بخوانید : تاثیر فضای مجازی بر سلامت روان

پیامدهای استرس شغلی در بلندمدت

اگر استرس شغلی مدیریت نشود، به مرور از یک حالت روانی ساده به بحران تبدیل می شود. این بحران می تواند نه تنها سلامت فرد، بلکه عملکرد کل سازمان را تحت تأثیر قرار دهد.

استرس مزمن باعث می شود هورمون کورتیزول در بدن به صورت مداوم ترشح شود. این وضعیت سیستم ایمنی را تضعیف کرده و احتمال ابتلا به بیماری های قلبی، فشار خون بالا، دیابت نوع دو و مشکلات گوارشی را افزایش می دهد. از نظر روانی نیز، استرس شغلی مزمن می تواند منجر به افسردگی، اضطراب فراگیر و فرسودگی شغلی (Burnout) شود.

از منظر سازمانی، کارکنان تحت استرس عملکرد پایین تری دارند، خلاقیتشان کاهش می یابد، تصمیم گیری شان دچار اختلال می شود و احتمال غیبت یا ترک شغل در آن ها افزایش می یابد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، استرس شغلی یکی از مهم ترین دلایل کاهش بهره وری و افزایش هزینه های درمانی در شرکت هاست.

 

تفاوت بین استرس مثبت و استرس منفی

همه استرس ها بد نیستند. روان شناسان بین دو نوع استرس تفاوت قائل می شوند: استرس مثبت (Eustress) و استرس منفی (Distress).

استرس مثبت نوعی فشار سالم است که باعث افزایش انگیزه و تمرکز می شود. برای مثال، مهلت نزدیک یک پروژه ممکن است باعث شود فرد با انرژی بیشتری کار کند و خلاق تر شود. در مقابل، استرس منفی زمانی ایجاد می شود که فشار از حد توان فرد بیشتر باشد و به احساس درماندگی یا اضطراب منجر شود.

بنابراین، هدف اصلی در مدیریت استرس شغلی حذف کامل آن نیست؛ بلکه باید یاد گرفت چگونه آن را به شکل سازنده هدایت کرد تا انرژی و تمرکز را افزایش دهد، نه اینکه فرسودگی و اضطراب ایجاد کند.

 

چگونه می توان استرس شغلی را مدیریت کرد؟

استرس شغلی بخشی اجتناب ناپذیر از زندگی کاری است، اما قابل مدیریت است. تفاوت میان افراد موفق و فرسوده در این است که گروه اول یاد گرفته اند چگونه فشار را به انرژی تبدیل کنند. کنترل استرس یعنی یادگیری مهارت های شناختی، رفتاری و سازمانی برای حفظ آرامش و تمرکز در برابر فشارهای کاری.

راهکارهای فردی برای کنترل استرس شغلی

مدیریت استرس از درون شروع می شود. هیچ تکنیک خارجی مؤثر نیست مگر اینکه فرد ذهن خود را برای پذیرش آرامش آماده کند.

مدیریت زمان و اولویت بندی کارها: وقتی وظایف مشخص و طبقه بندی شوند، مغز احساس کنترل بیشتری دارد. استفاده از تکنیک هایی مانند قانون پارِتو (80/20) یا روش پومودورو می تواند مؤثر باشد.

یادگیری مهارت نه گفتن: پذیرش بیش از حد مسئولیت ها، یکی از ریشه های اصلی استرس است. باید بتوان بدون احساس گناه، وظایف غیرضروری را رد کرد.

1. ورزش و خواب کافی: فعالیت بدنی منظم باعث ترشح اندورفین (هورمون آرامش) می شود و خواب کافی، ذهن را برای تصمیم گیری های بهتر آماده می کند.
2. تکنیک های آرام سازی: تنفس عمیق، مدیتیشن یا یوگا می توانند واکنش فیزیولوژیکی بدن به استرس را کاهش دهند. حتی ۵ دقیقه تمرکز روی تنفس می تواند سطح ضربان قلب را پایین بیاورد.
3. خودآگاهی و بازبینی افکار: بسیاری از نگرانی ها ناشی از تفسیر اشتباه موقعیت هاست. نوشتن افکار منفی و بررسی منطقی آن ها کمک می کند تا واقعیت را از ذهنیت جدا کنیم.

راهکارهای سازمانی

اگر سازمان ها به سلامت روان کارکنان اهمیت ندهند، بهره وری آن ها به شدت آسیب می بیند. مدیران و ساختارهای سازمانی نقش مهمی در پیشگیری از استرس دارند.

• شفاف سازی وظایف و انتظارات: هرچه ابهام شغلی کمتر باشد، احساس کنترل افراد بیشتر می شود.
• کاهش حجم کاری غیرضروری: اختصاص نیرو و منابع کافی برای وظایف سنگین، از فشار غیرمنطقی جلوگیری می کند.
• فرهنگ بازخورد مثبت: قدردانی از عملکرد مؤثر، یکی از قوی ترین عوامل افزایش رضایت و کاهش اضطراب است.
• ایجاد فرصت رشد و آموزش: کارکنانی که احساس پیشرفت دارند، فشار کاری را چالش می بینند نه تهدید.
• انعطاف در زمان بندی یا دورکاری: فراهم کردن تعادل میان زندگی شخصی و کاری، به کاهش استرس کمک می کند.

راهکارهای روانشناختی و علمی

در کنار تغییر رفتار و محیط، لازم است ذهن نیز آموزش ببیند تا در برابر فشارها واکنش سالم تری نشان دهد.

روانشناسی مدرن تکنیک های متعددی برای مدیریت استرس ارائه داده است، از جمله:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): کمک می کند افکار منفی و غیرمنطقی نسبت به کار را شناسایی و اصلاح کنیم. برای مثال، جایگزین کردن فکر «من همیشه اشتباه می کنم» با «اشتباه بخشی از یادگیری است».
• مراجعه به مشاور یا روانشناس سازمانی: گفت وگو با متخصص می تواند زاویه دید فرد را تغییر دهد و راهکارهای عملی ارائه دهد.
• نوشتن و ژورنال نویسی: ثبت احساسات و افکار روزانه به تخلیه ذهنی و کاهش فشار روانی کمک می کند.
• تمرین ذهن آگاهی (Mindfulness): این روش باعث می شود فرد تمرکز خود را از گذشته و آینده به لحظه حال برگرداند، جایی که معمولاً تهدید واقعی وجود ندارد.

بیشتر بخوانید : چگونه زندگی شاد داشته باشیم؟

نقش مدیران در کاهش استرس شغلی کارکنان

هیچ عاملی در سلامت روان محیط کار به اندازه رفتار و نگرش مدیران تأثیرگذار نیست. مدیران در خط مقدم ایجاد یا کاهش استرس شغلی قرار دارند. یک مدیر می تواند با نحوه ارتباط، تصمیم گیری و رهبری خود، فضای کاری را به محیطی آرام و سازنده یا بالعکس، به منبع اضطراب تبدیل کند.

مدیریت انسانی یعنی درک اینکه کارکنان ماشین نیستند، بلکه انسان هایی با احساسات، نیازها و محدودیت های واقعی اند. مدیرانی که تنها بر نتیجه تمرکز دارند و فرآیند انسانی را نادیده می گیرند، ناخواسته بذر استرس و فرسودگی را می کارند. در مقابل، رهبران آگاه با ایجاد حس اعتماد و احترام، محیطی می سازند که حتی در شرایط دشوار، کارکنان انگیزه و آرامش خود را حفظ کنند.

چند اصل بنیادین برای مدیران جهت کاهش استرس کارکنان عبارت اند از:

• شفافیت و ارتباط مؤثر: گفت وگوی صادقانه درباره اهداف، مشکلات و انتظارات، مانع از سوءتفاهم و نگرانی های بی مورد می شود.
• قدردانی و بازخورد مثبت: تحسین تلاش کارکنان، حتی در کارهای کوچک، احساس ارزشمندی و امنیت روانی ایجاد می کند.
• اعطای آزادی عمل و اعتماد: نظارت بیش از حد، حس بی اعتمادی را القا می کند و یکی از منابع پنهان استرس است.
• پشتیبانی در بحران ها: مدیر باید در مواقع فشار کاری، به جای انتقاد، همراه و راه حل گرا باشد.
• ترویج فرهنگ گفت وگو: ایجاد فضاهایی برای بیان نگرانی ها، مثل جلسات باز یا نظرسنجی های داخلی، باعث کاهش تنش های انباشته می شود.

مدیرانی که سلامت روان کارکنان را بخشی از استراتژی سازمانی می دانند، در بلندمدت تیمی وفادارتر، خلاق تر و کارآمدتر خواهند داشت.

اهمیت تعادل بین کار و زندگی

یکی از مؤثرترین عوامل در پیشگیری از استرس شغلی، حفظ تعادل بین کار و زندگی شخصی است. اگر مرز بین این دو از بین برود، ذهن هیچ گاه فرصت بازیابی پیدا نمی کند و خستگی ذهنی به مرور تبدیل به فرسودگی شغلی می شود.

تعادل کار و زندگی به معنای تقسیم مساوی زمان نیست، بلکه یعنی فرد بتواند بین مسئولیت های حرفه ای و نیازهای شخصی خود توازن برقرار کند. در جامعه مدرن، بسیاری از افراد ساعات زیادی را صرف کار می کنند و حتی پس از پایان روز کاری، همچنان از طریق تلفن یا شبکه های اجتماعی درگیر مسائل شغلی اند. این وضعیت باعث فعال ماندن سیستم استرسی بدن و از بین رفتن حس آرامش می شود.

برای ایجاد این تعادل، چند راهکار مؤثر وجود دارد:

• تعیین مرزهای مشخص: مثلاً عدم پاسخ به ایمیل های کاری در ساعات غیراداری.
• اختصاص زمان روزانه برای استراحت و علایق شخصی.
• یادگیری مهارت «قطع ارتباط ذهنی از کار» در زمان استراحت.
• استفاده از مرخصی بدون احساس گناه.

برخی از شرکت های پیشرو دنیا مانند گوگل و مایکروسافت با ایجاد فضاهای استراحت، ساعت کاری منعطف و امکان دورکاری، نشان داده اند که توازن میان زندگی و کار نه تنها استرس را کاهش می دهد، بلکه بهره وری را نیز افزایش می دهد.

 

اشتباهات رایج در مقابله با استرس شغلی

بسیاری از افراد هنگام مواجهه با استرس، ناخواسته اقداماتی انجام می دهند که به جای کاهش، فشار روانی را تشدید می کند. شناخت این اشتباهات، به همان اندازه مهم است که دانستن روش های درست مقابله.

• نادیده گرفتن علائم اولیه: تصور اینکه استرس «خودبه خود برطرف می شود» یکی از خطرناک ترین باورهاست. فشار انباشته در نهایت به فروپاشی ذهنی یا جسمی منجر می شود.
• پناه بردن به عادات ناسالم: مصرف سیگار، الکل، کافئین زیاد یا پرخوری، شاید موقتاً حس بهتری بدهند، اما در بلندمدت استرس را افزایش می دهند.
• کار بیش از حد به عنوان راه فرار: بسیاری از افراد برای فرار از اضطراب، ساعات بیشتری کار می کنند، اما این فقط دور باطل خستگی و استرس است.
• سرکوب احساسات: نادیده گرفتن خشم، ترس یا غم باعث می شود این احساسات در ناخودآگاه انباشته شوند و بعدها به شکل اضطراب یا افسردگی بروز کنند.
• مقایسه با دیگران: هر فرد توانایی ها و محدودیت های خاص خود را دارد. مقایسه مداوم با همکاران فقط حس ناکافی بودن را تقویت می کند.

بیشتر بخوانید : راه های افزایش اعتماد به نفس

چگونه بفهمیم که نیاز به کمک تخصصی داریم؟

هرچند بسیاری از تکنیک ها می توانند استرس های معمولی را کاهش دهند، اما زمانی می رسد که فشار از حد طبیعی فراتر می رود و فرد به کمک تخصصی نیاز دارد.

اگر علائمی مانند اضطراب دائمی، بی خوابی شدید، افکار منفی مداوم، بی انگیزگی مطلق یا تمایل به کناره گیری اجتماعی بیش از چند هفته ادامه پیدا کند، مراجعه به روانشناس یا مشاور متخصص در حوزه استرس شغلی ضروری است.

درمانگر می تواند با استفاده از روش های علمی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT)، مدیریت هیجان ها یا آموزش مهارت های تاب آوری به فرد کمک کند تا کنترل خود را بازیابد. بسیاری از شرکت های بزرگ دنیا نیز از «مشاوران سازمانی» برای حمایت از سلامت روان کارمندان خود استفاده می کنند.

کمک گرفتن از متخصص نشانه ضعف نیست؛ بلکه نشانه بلوغ فکری است. همان طور که برای درد جسمی به پزشک مراجعه می کنیم، برای درد روانی نیز نیاز به متخصص داریم.

 

جمع بندی

استرس شغلی پدیده ای اجتناب ناپذیر در دنیای کار امروز است. هر فردی که مسئولیتی بر عهده دارد، به نوعی با فشار، انتظارات یا چالش های شغلی روبه رو می شود. اما تفاوت میان سلامت و فرسودگی در نحوه ی مدیریت این فشارهاست.

در این مقاله دیدیم که استرس شغلی زمانی به مشکل تبدیل می شود که فرد احساس کند کنترل اوضاع را از دست داده است. شناخت علائم، بررسی عوامل درونی و بیرونی، و استفاده از راهکارهای علمی و روانشناختی، می تواند این احساس ناتوانی را به تسلط و آرامش تبدیل کند.

مدیریت استرس، مهارتی است که با تمرین و آگاهی به دست می آید. کسی که می آموزد چگونه ذهن و بدن خود را هماهنگ کند، نه تنها در محیط کار بلکه در تمام ابعاد زندگی آرام تر و مؤثرتر عمل خواهد کرد.

 

سؤالات متداول درباره استرس شغلی

1. استرس شغلی دقیقاً چیست؟
   استرس شغلی واکنشی جسمی و روانی به فشارها، انتظارات یا شرایط دشوار محیط کار است که بر تمرکز، انرژی و عملکرد فرد تأثیر می گذارد.
2. مهم ترین علائم استرس شغلی کدام اند؟
   خستگی مزمن، اضطراب، کاهش انگیزه، تحریک پذیری، بی خوابی و کاهش بهره وری از نشانه های اصلی استرس شغلی هستند.
3. آیا استرس شغلی می تواند به سلامت جسم آسیب بزند؟
   بله، استرس مداوم می تواند موجب افزایش فشار خون، ضعف سیستم ایمنی و مشکلات قلبی یا گوارشی شود.
4. بهترین روش برای کنترل استرس شغلی چیست؟
   ترکیبی از مدیریت زمان، ورزش منظم، خواب کافی، ارتباط مؤثر با همکاران و تعیین مرز بین کار و زندگی شخصی بهترین راه کنترل آن است.
5. آیا ترک شغل می تواند راه حل نهایی استرس شغلی باشد؟
   فقط در صورتی که محیط کار به طور مداوم آسیب زا باشد. در بیشتر موارد، بهبود مهارت های مقابله و گفت وگو با مدیر می تواند مؤثرتر باشد.