اسکیزوفرنی و راه های درمان آن

 

بیماری‌ای که همواره به عنوان یکی از پیچیده‌ترین اختلالات روانی مطرح بوده، بیماری اسکیزوفرنی است. بیماری اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی یک بیماری روانی است که در آن مرز میان خیال و واقعیت مخدوش می‌شود. خود فرد مبتلا غالباً از بیماری‌اش آگاهی ندارد و این امر باعث دشواری معالجه می‌شود.

اسکیزوفرنی چیست؟

شیزوفرنی یا اسکیزوفرنی (Schizophrenia)، یک نوع جدی از اختلال روانی است که باعث تغییر در نحوه تفکر، بیان احساسات و اعمال فرد می‌شود. این اختلال جزء شدیدترین بیماری‌های روانی است که قدرت درک واقعیت را از فرد می‌گیرد. بیمار درگیر با اسکیزوفرنی وحشت‌زده بوده و رفتار او خارج از حالت طبیعی است.

این ویژگی‌ها باعث شده تا اسکیزوفرنی را به عنوان ناتوان‌کننده‌ترین نوع بیماری روانی بشناسیم. یک بیماری که روابط اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار داده و متأسفانه قابل درمان نیست. ولی خب راهکار‌هایی برای کنترل این بیماری وجود دارد که باید تحت نظر روانپزشک انجام شود.

انواع اسکیزوفرنی

انواع اسکیزوفرنی با توجه به شدت و نوع علائم بیماری متفاوت است و گاهی ممکن است وجود بیماری مثل اختلال وسواس جبری (OCPD) باعث تشدید آن شود. برخی افراد ممکن است در طول درمان، به انواع مختلف این بیماری مبتلا شوند و علائم گوناگونی را تجربه کنند.

انواع اسکیزوفرنی شامل مواردی مثل کاتالوتیک (بیمار دچار اختلال حرکتی می‌شود)، پارانوئید (فرد دچار توهم دیداری و شنیداری می‌شود)، آشفتگی فکری و احساسی، تمایز نیافته‌ها (در این دسته به درستی نمی‌توان نوع بیماری را تشخیص داد) و باقی مانده‌ها (بیمارانی که علائم محدود دارند) می‌شود. در ادامه کمی بیشتر با انواع این بیماری روان پریشی آشنا شوید.

۱. اسکیزوفرنی پارانوئید (Paranoid)

اسکیزوفرنی پارانوئید یک نوع شناخته شده از این بیماری است. این نوع خاص از شیزوفرنی در اوایل دوران جوانی و اواخر نوجوانی شروع شده و فرد را دچار شک و توهم می‌کند.

این موضوع باعث می‌شود تا فرد جایگاه شغلی خود را از دست داده و روابط دوستانه او با اطرافیان خراب شود. به همین خاطر لازم است تا بیماران مبتلا به این نوع از شیزوفرنی حتماً به پزشک مراجعه کنند.

۲. کاتاتونیک (Catatonic)

این نوع از بیماری اسکیزوفرنی، با برخی اختلالات حرکتی همراه است. یعنی فرد بیمار دچار فعالیت‌های شدید و خشونت‌آمیز یا بی‌تحرکی‌های افراطی می‌شود.

۳. شیزوفرنی بی‌تفاوت (Undifferentiated)

واژه بی‌تفاوت انتخابی برای این نوع از شیزوفرنی، اشاره به حالت بیمار آن دارد. چون بی‌علاقگی و بی‌احساسی از نشانه‌های مشترک در این بیماران است.

این شرایط روحی باعث می‌شود تا فرد شخصیتی بی‌روح داشته باشد. یعنی کاملاً نسبت به مسائل و دنیا اطراف خود بی‌اشتیاق شود.

۴. باقی‌مانده (Residual)

در نوع باقیمانده از این بیماری، شاهد رفتار‌هایی غیر‌عادی، بی‌توجهی به بهداشت، انزوا طلبی، اختلال در انجام وظایف و ادراک غیرعادی هستیم. یعنی در واقع این رفتاری است که فرد بیمار در عوض هذیان و توهم، از خود بروز می‌دهد.

۵. هبفرنیک (Hebephrenic) یا سازمان‌نیافته

مغز یک بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی هبفرنیک، آشفته و بی‌نظم است. این نشانه‌های آشفتگی را می‌توان از رفتار و تکلم فرد بیمار تشخیص داد. چنین بیماری از روحیه منزوی و بی‌تفاوتی برخوردار است.

مراحل بیماری اسکیزوفرنی

بیماری اسکیزوفرنی در سه مرحله متفاوت خود را نشان می‌دهد. مرحله مقدماتی از این بیماری در سنین نوجوانی یا اوایل جوانی رخ داده و با یک سری علائم همراه است. در مرحله فعال، بیمار قادر به دیدن چیز‌هایی خواهد بود که وجود ندارند. توهم، بی‌نظمی در گفتار و هذیان از نشانه‌های این بیماری در این مرحله دوم است.

به آخرین مرحله از این بیماری، باقی‌مانده می‌گویند. در این مرحله شرایط مثبت بیماری متوقف می‌شود؛ اما برخی از علائم منفی همچنان وجود دارد. یعنی مثلاً هذیان و توهم فرد رفع شده ولی همچنان نشانه‌هایی از انزوا طلبی در بیمار قابل مشاهده است. که البته این رفتار می‌تواند روابط اجتماعی او را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.

علائم بیماری اسکیزوفرنی

شایع‌ترین علائم بیماری اسکیزوفرنی به چندین دسته طبقه‌بندی می‌شود، ازجمله علائم مثبت، علائم شناختی و علائم منفی.

علائم مثبت اسکیزوفرنی شامل:

• هذیان: باورهای عجیب‌وغریبی هستند که ریشه در واقعیت نداشته و شخص حتی پس از روبرو شدن با حقایق نیز از آن‌ها دست بر نخواهد داشت.
• توهم: شامل درک احساساتی است که واقعی نیستند. شنیدن صداها شایع‌ترین توهم در افراد مبتلابه اسکیزوفرنی است. انواع دیگر توهم‌ها شامل دیدن چیزهایی که وجود ندارد، بوهای عجیب‌وغریب، طعم و مزه عجیب دردهان شما و احساس اینکه روی پوست شما چیزی وجود دارد، حتی اگر هیچ‌چیز بدن شمارا لمس نکند است.
• کاتاتونیا (Catatonia): شرایطی که در آن شخص به لحاظ جسمی در یک وضعیت خاص به‌صورت طولانی‌مدت ثابت می‌شود و اصطلاحاً مانند مجسمه می‌شود.

علائم منفی اسکیزوفرنی را هم می‌توان با این نشانه‌ها شناخت:

• فقدان احساس یا محدود بودن احساسات فرد
• صرف‌نظر کردن از خانواده، دوستان و کاهش فعالیت‌های اجتماعی
• کاهش انرژی
• کم صحبت کردن
• کمبود انگیزه
• از دست دادن لذت یا علاقه در زندگی و فعالیت‌های روزمره
• عادات بهداشتی و تغذیه‌ای ضعیف
• علائم شناختی اسکیزوفرنی

علائم شناختی هم عبارت‌اند از:

• عملکرد ضعیف اجرایی
• اختلال درتمرکز یا توجه کردن
• اشکال در حافظه کاری (توانایی استفاده از اطلاعات بلافاصله پس از یادگیری آن مختل می‌شود)

عدم آگاهی از علائم شناختی در مردان، علائم اسکیزوفرنی معمولاً در اوایل تا اواسط دهه ۲۰ شروع می‌شود. در زنان، علائم معمولاً در اواخر دهه ۲۰ شروع می‌شود. اسکیزوفرنی در کودکان و افراد بالای ۴۵ سال شایع نبوده و به‌صورت نادری دیده می‌شود.

دلایل ابتلا به اسکیزوفرنی

علت دقیق ابتلا به اسکیزوفرنی هنوز کاملا مشخص نیست. با این حال، این اختلال نیز درست مانند سرطان و دیابت یک بیماری واقعی است که از مبنای بیولوژیکی برخوردار است. تحقیقات و پژوهش‌ها درباره این بیماری همچنان ادامه دارد. با وجود این، دلایل احتمالی ابتلا به شیزوفرنی را می‌توان چنین برشمرد:

ژنتیک یا وراثت

ممکن است این بیماری از والدین به فرزند رسیده باشد.

شیمی مغز و مدارهای آن

مغز افراد مبتلا به این بیماری احتمالاً نمی‌تواند انتقال‌دهنده‌های عصبی را کنترل کرده و مدارها یا مسیرهای مربوط به سلول‌های عصبی مؤثر بر رفتار و تفکر را تحت تأثیر قرار دهد.

ناهنجاری در ساختار مغز

بر اساس مطالعات، مغز برخی از مبتلایان به شیزوفرنی از ساختاری غیرطبیعی برخوردار است. این امر ممکن است از دلایل ابتلا به این بیماری به‌حساب آید.

عوامل محیطی

مواردی نظیر عفونت‌های حاد ویروسی، قرار گرفتن در معرض برخی سموم، مصرف بعضی مخدرها نظیر ماری‌جوانا یا قرارگیری در شرایط به شدت استرس‌زا ممکن است افراد دارای ژن‌های معیوب را به اسکیزوفرنی مبتلا کند. از طرف دیگر، این بیماری عمدتاً در شرایطی بروز می‌کند که بدن با تغییرات شدید هورمونی دست به گریبان است. از این جمله می‌توان به دوران بلوغ و کهن‌سالی اشاره کرد.

چه کسانی بیش از سایرین در معرض ابتلا به اسکیزوفرنی قرار دارند؟

بر اساس تجربیات، هر شخصی از هر نژاد و ملیتی و در هر سنی ممکن است به اسکیزوفرنی مبتلا شود. با این حال، به طور معمول نخستین نشانه‌های این بیماری در سنین نوجوانی یا اوایل دهه ۲۰ زندگی پدیدار می‌شوند. اسکیزوفرنی در زنان و مردان به طور مساوی روی می‌دهد. با این حال، نشانه‌های این اختلال در مردان به‌مراتب سریع‌تر از زنان خود را نشان می‌‌دهند. هر چه علائم زودتر آشکار شوند، شدت بیماری بیش‌تر خواهد شد. تحقیقات نشان داده‌اند، برخی کودکان بالای ۵ سال هم در موارد نادری ممکن است به شیزوفرنی دچار شوند.

شباهت و تفاوت اسکیزوفرنی با دیگر بیماری‌های روانی چیست؟

علائم اسکیزوفرنی یا روان پریشی در جوانان و افراد مسن بسیار مشابه با دیگر بیماری‌های روانی همچون اختلال شخصیت مرزی و دو قطبی است. حتی نشانه‌های مشاهده شده در یک بیمار اسکیزوفرنی، بسیار شبیه به وسواس و جنون ناشی از استعمال مواد مخدر یا اختلال اسکیزوتایپال است.

این موضوع، تشخیص بیماری اسکیزوفرنی را از دیگر امراض مشابه سخت می‌کند. در ادامه به بررسی یک‌سری از این تفاوت‌ها می‌پردازیم:

تفاوت اسکیزوفرنی با اختلال شخصیت

ویژگی‌های رفتاری اسکیزوفرنی باعث شده تا مردم به چشم یک بیماری تعدد شخصیتی به آن نگاه کنند؛ که البته دیدگاه درستی نیست. چون اسکیزوفرنی نوعی جنون است که قدرت تشخیص واقعیت را از فرد می‌گیرد. ارتباط فرد بیمار با واقعیت قطع شده و جهان اطراف به آشفته بازاری مملو از صد‌ها صدا و تصویر آزار دهنده تبدیل می‌شود.

گاهی اوقات این شرایط رفتاری باعث تبدیل شدن فرد به شخصیتی مشکوک و ترسناک می‌شود. پس باید انتظار تغییرات ناگهانی در رفتار و شخصیت این گروه از بیماران روانی را داشت. در علم پزشکی به چنین وضعیتی، اختلال روانی (psychotic episode) می‌گویند. البته شدت و نوع این رفتار در هر شخص، نسبت به دیگری متفاوت است.

تفاوت اسکیزوفرنی با افسردگی

یک نوه حاد از افسردگی با توهم و شنیدن صدا‌های غیرواقعی همراه است. بیماران اسکیزوفرنی چنین نشانه‌هایی را دارند. یعنی فرد بیمار در مراحل ابتدایی افسرده به نظر می‌رسد.

این امکان هم وجود دارد که بیماری افسردگی به مرور زمان تبدیل به شیزوفرنی شود. در این بین استفاده از دارو‌های ضد افسردگی با تجویز پزشک، راهکاری مناسب برای مدیریت علائم این بیماری است.

درمان بیماری اسکیزوفرنی

درمان داروئی اسکیزوفرنی

هرچند درمان بیماری اسکیزوفرنی هنوز وجود ندارد اما می‌توان علائم آن را تا حد زیادی کاهش داد. مصرف دارو بخش بسیار مهمی از درمان محسوب می‌شود. داروهایی که در این بیماری استفاده می‌شود، داروهای ضد روان‌پریشی است که علائم روانی را در فرد مبتلا کاهش می‌دهد.

گاهی از داروهای ضدافسردگی و ترکیب با آن‌ها داروهای ضد روان‌پریشی نیز استفاده می‌شود. کلورپرومازین، هالوپریدول، پرفنازین، فلوفنازین، تریفلوپرازین و پیموزاید داروهایی هستند که توسط روان‌پزشک برای کاهش علائم اختلال اسکیزوفرنی تجویز می‌شوند. دارودرمانی نشانه‌های به‌اصطلاح القایی یا مثبت را درمان می‌کند.

درمان شناختی رفتاری اسکیزوفرنی

درمان شناختی رفتاری یکی از روش‌های درمان اسکیزوفرنی است که بیشتر به نظم دهی فکری اسکیزوفرنی کمک می‌کند. این روش به بیماران اسکیزوفرنی کمک می‌کند تا بهتر با محیط اطراف خودسازگار شوند و از دنیای توهم و هذیان فاصله بگیرند.

درمان با شوک الکتریکی

در درمان شوک الکتریکی (E.C.T) با واردکردن امواج الکتریکی به مغز بیمار در کمتر از یک ثانیه سعی در برگرداندن فعالیت مغز به حالت عادی دارند.

خانواده‌درمانی

با توجه به اینکه محیط خانواده عامل مهمی در تشدید علائم و حتی به وجود آمدن بیماری اسکیزوفرنی است، باید خانواده بیمار نیز در فرآیند درمان قرار بگیرند. خانواده‌درمانی در مورد بیماری اسکیزوفرنی شامل آموزش و حمایت‌های خانوادگی می‌شود.

گفتاردرمانی اسکیزوفرنی

همان‌طور که گفته شد روش‌های روان‌شناختی و مصرف داروها اصول اساسی در بهبود بیماری اسکیزوفرنی به‌حساب می‌آیند و گفتاردرمانی در این میان نقش درمان مکمل و کمکی را ایفا می‌کند؛ زیرا بیماران اسکیزوفرنی اغلب در برقراری ارتباط صحیح کلامی دارای مشکل بوده و ازنظر گفتاری نمی‌توانند ارتباط خوبی بین مفاهیم برقرار کنند.

با بیماران اسکیزوفرنی چگونه رفتار کنیم؟

رفتار یک بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی بر خلاف باور عموم، خشونت‌آمیز نیست. چون فقط تعداد محدودی از این بیماران به سر حد جنون رسیده و رفتار‌های خشونت‌آمیز نشان می‌دهند.

این گروه از بیماران بیشتر رفتار‌های انزواطلبانه و جامعه‌گریز دارند. یعنی بیشتر دوست دارند در خانه تنها بمانند. حتی از مراجعه به روانپزشک و پذیرش اختلال رفتاری خود امتناع دارند.

اما این تنهایی به ضرر بیمار است و در این بین خانواده باید با حمایت دوستانه خود، کمک حال او باشد. این درک متقابل و همدردی به بیمار کمک می‌کند تا روند درمانی خود را ادامه دهد.

خانواده درمانی جزء شیوه‌های مؤثر در درمان اسکیزوفرنی است که احتمال کاهش علائم یا بازگشت آن را افزایش می‌دهد. شیوه رفتاری با بیماران اسکیزوفرنی باید مطابق با معیار‌های زیر باشد:

• مشاوره با روانپزشکی که بیمار تحت نظر اوست و مشورت گرفتن از آن
• تشویق بیمار برای ادامه روند درمان
• دور نگه داشتن بیمار از شرایط استرس‌زا
• بحث نکردن با بیمار بر سر موضوعات مختلف
• همراهی با بیمار در انجام فعالیت‌های اجتماعی
• تنها نگذاشتن بیمار تا حد امکان

روش‌های خودمراقبتی بیماران اسکیزوفرنی

آنچه که برای یک بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی اهمیت دارد، استفاده از روش‌های خود مراقبتی است. چون اختلال روانی این گروه از بیماران آن‌ها را نیازمند ارتباط با پرستار بخش روانی یا پزشک می‌کند. البته عضویت در انجمن‌های بیماران اسکیزوفرنی هم می‌تواند یک روش خود مراقبتی دیگر باشد. چون در این انجمن‌ها افرادی حضور دارند که تجربه آن‌ها به یکدیگر کمک می‌کند.

انجام ورزش منظم روزانه، دوری از شرایط استرس‌زا، مدیریت توهم و هذیان، آشنایی با علائم بیماری و رعایت رژیم غذایی از دیگر رفتار‌های خودمراقبتی برای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی است.

سوالات متداول درباره اسکیزوفرنی

آیا ابتلا به اسکیزوفرنی قابل پیشگیری است؟

هنوز روش مؤثری برای پیشگیری از این بیماری معرفی نشده است. با این حال، تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع به شکل قابل‌توجهی در کنترل شدن و کاهش احتمال بازگشت بیماری تأثیرگذار خواهد بود.

طول عمر بیماران اسکیزوفرنی چقدر است؟

بر اساس مطالعات، اختلالات روانی، عوارض جانبی ناشی از مصرف انواع داروها و تمایل به خودکشی ممکن است طول عمر بیماران اسکیزوفرنی را تا ۱۰ سال کاهش دهد.

داروی اسکیزوفرنی چیست؟

متأسفانه داروی مجزا و خاصی برای این بیماری وجود نداشته و غالباً، داروهای ضد روان‌پریشی، ضد افسردگی و تثبیت‌کننده خلق‌وخو برای این افراد تجویز می‌شود.

آیا بیماری اسکیزوفرنی بهبودپذیر است؟

بله، بیماری اسکیزوفرنی بهبودپذیر است و با درمان مناسب و پایدار، می‌توان بهبود و کنترل بیشتری برای علائم این بیماری به دست آورد.

آیا بیماری اسکیزوفرنی در همه جوامع و فرهنگ ها میزان شیوع یکسانی دارد؟

نه، بیماری اسکیزوفرنی در همه جوامع و فرهنگ‌ها با شیوع یکسانی همراه نیست و در برخی فرهنگ‌ها به دلیل تفاوت در شیوع عوامل محیطی و فرهنگی، نرخ بروز این بیماری ممکن است متفاوت باشد.

آیا بیماری اسکیزوفرنی می‌تواند باعث اختلالات دیگر روانی شود؟

بله، بیماری اسکیزوفرنی می‌تواند باعث اختلالات دیگر روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات خلقی نیز شود که باید نیز در درمان بیماری مدنظر قرار گیرد.

مهمترین علامت اسکیزوفرنی چیست؟

مهمترین علامت بیماری اسکیزوفرنی، شنیدارهای وسواسی (هالوسیناسیون های شنوایی) و تفکرهای نامتعادل و نادرست (وهم‌ها) است. این علائم معمولاً در دوران جوانی ظاهر می‌شوند و باعث اختلال در عملکرد فرد می‌شوند.

برای مطالعه روش های نوین درمان با استفاده از نوروتراپی اینجا کلیک کنید.