اختلال دوقطبی چگونه درمان می شود؟

کمتر کسی را می‌‌بینید که اسم اختلال دو قطبی به گوش او نرسیده باشد. در‌عین‌حال افراد کمی درباره این اختلال روانی اطلاعات جامع و کاربردی دارند. اگر از کسی بپرسید که اختلال دوقطبی چیست، بدون شک به عباراتی چون «مودی بودن»، “افسردگی شیدایی”، «ثبات خلق نداشتن»، «افکار خودکشی داشتن»، «پر انرژی و کم انرژی بودن» و شرایط روانی و الگوهای رفتاری مشابه اشاره می‌کند.

اختلال دوقطبی چیست؟

آیا تا به حال برای‌تان اتفاق افتاده که مدتی را غمگین و مدتی را شاد سپری کرده باشید، بدون آن‌که علت آن را بدانید؟ البته این اتفاق برای همه افراد می‌افتد. زندگی برای همه فراز و فرودهایی دارد که ممکن است ما را دچار حالات و احساسات مختلفی کند. اما این فراز و فرودهای احساسی برای برخی از افراد بسیار شدیدتر و گاهی خطرناک‌تر است. اختلال دو قطبی یکی از بیماری‌های شایع در جهان است.

این اختلال یک بیماری روانی و خلقی محسوب شده و اکثراً در اواخر دوره نوجوانی یا اوایل دوران بزرگسالی در افراد پدید می‌آید. اما این بدان معنا نیست که در افراد مسن یا کودکان اتفاق نمی‌افتد. مهم‌ترین انواع آن اختلال دوقطبی نوع اول و دوم است که ممکن است به بستری شدن فرد بیمار منجر شوند.

اختلال دو قطبی یکی از بیماری‌های روانی است که افراد زیادی در جهان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این بیماری با نام دیگری نیز شناخته می‌شود: افسردگی ـ ‌شیدایی (manic depression). البته این نام قدیمی‌تر است. نام اختلال دو قطبی به انگلیسی Bipolar disorder بوده و به عقیده‌ی برخی متخصصین می‌تواند هر شخصی را در هر سنی درگیر خود کند.

فردی که به این اختلال دچار است در خلق‌وخوی خود فراز و فرودهای شدیدی را بین دو حالت افسردگی و شیدایی احساس می‌کند. به طوری که این حالات می‌توانند ساعت‌ها تا ماه‌ها نیز طول بکشند.

انواع اختلال دوقطبی

حال نوبت به بررسی انواع این اختلال می‌رسد. انواع دو قطبی را در زیر معرفی کرده و توضیح مختصری در خصوص هر یک از آن‌ها ارائه می‌کنیم.

اختلال دوقطبی نوع یک

در اختلال دوقطبی نوع اول شخص حتما یک دوره از حالت شیدایی یا مانیا را پشت سر می‌گذارد؛ حال این دوره می‌تواند با حالت افسردگی همراه باشد یا هیچ دوره‌ای از حالت افسردگی تجربه نشود.

اختلال دوقطبی نوع دو

در نوع دوم از این اختلال که بیشتر گریبان‌گیر زنان است فرد بیمار دوره‌های حالت افسردگی شدید را تجربه می‌کند. اگر این دوره‌ها همراه حالت مانیا باشد این حالت شدت کمتری دارد که به آن شیدایی خفیف یا Hypomania گفته می‌شود.

اختلال دوقطبی ادواری

این اختلال که به آن سیکلوتایمی نیز گفته می‌شود نشانه‌هایی شبیه اختلال دوقطبی نوع دوم دارد. درواقع هر دو حالت مانیا و افسردگی در آن وجود دارد. اما شدت هر دو خفیف‌تر است. با این وجود این نوع می‌تواند مدت طولانی در فرد دیده شود. در صورتی که این علائم ادامه‌دار شوند و درمان پیدا نکنند احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی نوع اول یا دوم در فرد زیاد می‌شود.

علائم و نشانه‌های اختلال دو قطبی

علائم اختلال دو قطبی-Bipolar Disorder با نوسان خلقی شدید مشخص می‌شود. این نوسان‌ها می‌تواند از دوره‌های سرخوشی شدید (مانیا) تا دوره‌های خلق و خوی پایین شدید (افسردگی) متغیر باشد. اپیزودهای افسردگی و مانیا می‌تواند چند هفته یا ماه طول بکشد. دوره‌های افسردگی می‌تواند شامل علائم زیر باشد:

• احساس غمگینی، ناامیدی یا تحریک‌پذیری در اغلب اوقات
• کمبود انرژی
• اشکال در تمرکز و به خاطر سپردن مطالب
• از دست دادن علاقه به فعالیت‌های روزمره
• احساس پوچی یا بی ارزشی
• احساس گناه و ناامیدی
• احساس بدبینی نسبت به همه چیز
• شک به خود
• هذیان گویی، داشتن توهم و تفکر آشفته یا غیرمنطقی
• کمبود اشتها
• اشکال در خوابیدن
• افکار خودکشی
• فاز شیدایی (مانیا) در اختلال دوقطبی ممکن است شامل علائم زیر باشد:
• احساس بسیار شادی، سرخوشی یا خوشحالی بیش از حد
• صحبت کردن خیلی سریع
• احساس پر انرژی بودن
• احساس مهم بودن
• داشتن ایده‌های جدید و عالی و داشتن برنامه‌های مهم
• حواس‌پرتی سریع
• تحریک‌پذیری بالا
• هذیان‌گویی، داشتن توهم و تفکر آشفته یا غیرمنطقی
• احساس عدم نیاز به خوابیدن و خوردن
• انجام کارهایی که اغلب پیامدهای فاجعه‌باری دارند- مانند صرف مبالغ هنگفت پول برای اقلام گران قیمت و گاهی غیرقابل‌قبول
• تصمیم گیری بی‌منطق و سریع بدون درنظر گرفتن پیامدها و خطرات

دلایل اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی نوعی تغییر رفتاری-خلقی است که در سطح انرژی افراد تغییراتی غیرعادی به وجود می‌آورد  این بیماری که در گذشته به عنوان جنون افسردگی نیز شناخته می‌شد، نوعی اختلال مغزی-رفتاری است که تغییرات شدید در سطح انرژی فرد منجر به مختل شدن امور روزانه می‌شود.

اختلال دوقطبی معمولا در دوران جوانی و آغاز بزرگسالی روی می‌دهد. طبق آمار عمدتا افراد دوقطبی از ۲۵ سالگی علائم شایعی ازخود نشان می‌دهند که به مرور زمان بیشتر می‌شود. بیماری دوقطبی بودن تمام شدنی نیست و تا ابد همراه فرد خواهد بود. این به آن معنا نیست که غیر قابل درمان است، اما اگر به موقع درمان نشود، ممکن است عواقب جبران ناپذیری به همراه داشته باشد.

دلیل خاص و واحدی برای بروز اختلال دوقطبی وجود ندارد. همواره مانند سایر بیماری‌هایی از این دست، زنجیره‌ای از دلایل می‌تواند منجر به بروز اختلال دوقطبی شود. در ادامه به بررسی دلایل بروز اختلال دوقطبی در افراد می‌پردازیم.

ژنتیک

بهره‌مندی از نوعی ژن خاص موجب بروز اختلال دوقطبی در افراد می‌شود اما این تنها دلیل نمی‌تواند باشد. بعضا در خواهرها و برادران در یک خانواده که فردی از آن‌ها دچار اختلال دوقطبی مشاهده شده که تنها یکی از فرزندان دچار اختلال دوقطبی است و دیگری در سلامت کامل روان به سر می‌برد. البته وجود فردی دوقطبی در خانواده احتمال ابتلای دیگر اعضا را به شدت بالا می‌برد اما بازهم الزاما فردی که در معرض افراد دوقطبی است حتما دچار اختلال مذکور نخواهد شد.

ساختار مغزی

طبق تحقیقات دانشمندان و پزشکان، ساختار مغزی افرادی که دچار اختلال دوقطبی هستند با ساختار مغز افراد عادی تفائت‌های چشمگیری دارد. پژوهش‌ها در این رابطه نشان داده است که افرادی که از اختلال دوقطبی رنج می‌برند، ساختاری متفاوت با سایر افراد دارد. در پژوهش‌های مذکور هویدا شد که ضخامت قشر مغز این افراد در نقاطی نازک‌تر و آسیب‌پذیر است. حتی این تحقیقات نشان می‌دهند که افرادی که دوقطبی هستند، در دوره‌های افسردگی و شیدایی دچار ضعف ادراکی هستند.

اضطراب و ترس

یکی از مهم‌ترین عوامل در بروز اختلال دوقطبی، اضطراب و نگرانی‌های روانی است. تحقیقات نشان داده است که افرادی که در معرض استرس فراوان بوده‌اند، همواره بیشتر از سایر افراد دچار اختلال دوقطبی شده‌اند. این تحقیقات همچنان نشان داده‌اند که نقش محیط خانواده به خصوص اگر محیطی پر اضطراب باشد، احتمال ابتلا افراد به اختلال دوقطبی را به شدت افزایش می‌دهد.

ابتلا به اختلال دوقطبی چه پیامدهایی دارد؟

اگر در درمان این عارضه مغزی کوتاهی شود پیامدهای آن تمام جنبه‌های زندگی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. از مهم‌ترین اثرات این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• احتمال گرایش به مصرف الکل و مواد مخدر
• ارتکاب به خودکشی
• پدید آمدن مشکلات مالی و اقتصادی
• آسیب به روابط اجتماعی و عاطفی
• افت تحصیلی و شغلی

بیماری‌های همراه با اختلال دوقطبی

ممکن است افرادی که به این بیماری دچار هستند همزمان به عارضه دیگری مرتبط با اختلال دوقطبی نیز دچار باشند. بعضی از این اختلالات همزمان شدت اختلال دوقطبی را تشدید کرده و تعدادی نیز روند درمان را با مشکل مواجه می‌کنند. مثال‌هایی از سایر اختلالات مرتبط با اختلال دوقطبی عبارت‌اند از:

• اختلالات اضطرابی
• اختلالات تغذیه‌ای
• اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
• گرایش به الکل و مواد مخدر
• مشکلات سلامتی مثل بیماری‌های قلبی، اختلالات تیروئیدی، سردرد و چاقی

تشخیص و تست اختلال دوقطبی

اولین مرحله برای تشخیص بیماری مراجعه به روان‌درمانگر یا روان‌پزشک است. در این مرحله پزشک از بیمار پرسش‌هایی را مطرح می‌کند. ممکن است برای تشخیص بیماری نیاز به انجام آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون یا ادرار هم باشد.

لازم‌به‌ذکر است که این اختلال ممکن است علائم بیماری پس از درمان دوباره بازگردد. بنابراین ضروری که فرد به توصیه‌های پزشک توجه کافی داشته و علاوه بر گذراندن دقیق طول درمان، از عوامل و محیط‌های تشدیدکننده‌ی اختلال دوری کند.

روان‌پزشک ممکن است با توجه به شدت بیماری و مدت آن برای درمان اختلال دوقطبی یکی از دو روش زیر را برای درمان انتخاب کند. البته شدت بیماری ممکن است باعث شود پزشک تصمیم بگیرد از هر دو روش به صورت هم‌زمان بهره ببرد.

روش‌های درمان بیماری دوقطبی

بهترین روش درمان بیماری دوقطبی استفاده از داروهای تثبیت‌کننده خلق است. داروهایی مانند: والپرات سدیم، لیتیم، لاموتریژین، کاربامازپین … . داروها بسته به تشخیص پزشک و فازی که بیمار در آن قرار دارد تجویز می‌شوند.

البته ممکن است پزشک از ترکیب رواندرمانی و دارودرمانی برای درمان استفاده کند. در صورت تجویز داروی لیتیوم پزشک آزمایش خون تجویز می‌کند و هر چند ماه یکبار این آزمایش را تکرار می‌کند. در صورت داشتن هر گونه عوارض جانبی، مشکل را با پزشک خود در میان بگذارید و بدون دستور پزشک هرگز داروی خود را قطع نکنید.

خبر خوب است که این بیماری در صورت انجام اقدامات درمانی صحیح توسط روانپزشک حتی در مواردی که بیماری شدید باشد، به شدت کنترل پذیر است و این اشخاص می‌توانند زندگی عادی داشته باشند. جالب است بدانید بسیاری از افراد موفق در دنیا به بیماری دوقطبی دچار هستند و این به علت هایپومانیا (حالت خفیفی از مانیا) است که باعث انرژی بالا، خلاقیت، اعتماد به نفس و عملکرد اجتماعی بالا در این افراد می‌شود. در نتیجه فرد در بعضی از جنبه‌های زندگی‌اش با موفقیت‌های چشم‌گیری روبرو می‌شود.

روان درمانی

بهترین و موثر‌ترین روش در درمان اختلال دوقطبی، مراجعه به پزشک متخصص در درمان این بیماری یعنی روانشناسان و روانکاوان است. تخصص روانشناسان در شناسایی ریشه بیماری و درمان آن به صورت کاربردی و استفاده از روش‌های درست پزشکی است. اغلب اگر بیماران مراجعه‌کننده دچار وضعیتی حاد باشند، تیمی از متخصصان که شامل روانشناس، مددکار اجتماعی و روانپزشک است. این تیم در تلاش است تا راهکارهایی مفید با تشخیص درست بیماری در قالب برنامه‌ای مدون، بیمار مورد مداوا قرار دهند.

دارو

یکی از مهم‌ترین راه‌های درمان اختلال دوقطبی، استفاده از داروهایی است که سبب کاستن علائم دوقطبی و تثبیت آن‌ها در سطحی طبیعی می‌شود. این داروها انواع زیادی دارند که هرکدام تاثیری متمایز‌کننده بر علائم دوقطبی بودن دارد. نوعی دیگر از داروها وجود دارد که مستقیما با هدف ایجاد آرامش در بیماران دوقطبی از طریق خواب و کاهش اضطراب، سعی در کنترل این عارضه در این بیماران دارد. معمولا داروهای اختلال دوقطبی سعی می‌کنند به عنوان یک تثبیت‌کننده خلقی در کنترل شیدایی تاثیرگذار باشند.

این افراد همواره باید در نظر داشته باشند که:

• اطلاع کامل از فواید و مضرات دارو با یاری جستن از روانپزشکان
• حتما هرگونه دارویی که این بیماران مصرف می‌کنند را برای جلوگیری از اختلال دارویی، به پزشک معالج خود اطلاع دهند.
• اگر در روند درمان پیشرفت یا پسرفتی دیده شود، حتما باید با اطلاع پزشک دوز داروها تغییر کنند.
• تداوم در مصرف داروهای مرتبط با اختلال دوقطبی بسیار حائز اهمیت است.

درمان با الکتروشوک

ECT یا الکتروشوک نوعی روش درمانی است که طی آن مغز تحریک شده تا فرد از تمام علائم دوقطبی خلاص شود. این روش درمانی با متدهای مدرن روز، معمولا بیش‌تر از چند هفته طول نخواهد کشید. روش درمانی ECT بی خطر است و با بیهوشی عمومی انجام می‌شود. البته به خاطر داشته باشید که این روش درمانی زمانی استفاده می‌شود که روان‌درمانی و استفاده از دارو تاثیرگذار نباشد.

روش درمانی TMS

یکی دیگر از روش‌های درمان اختلال دوقطبی، استفاده از امواج مغناطیسی تحت عنوان روش TMS است که از آن به عنوان نوعی دیگر از تحریک مغز برای درمان این بیماری استفاده می‌شود. البته به خاطر داشته باشید که طی تحقیقات انجام شده تاثیر این روش درمانی بیشتر در افسردگی استفاده می‌شود.

مکمل‌های دارویی

از گذشته، همواره تاثیر داروهای گیاهی بر درمان انواع بیماری غیرقابل چشم‌پوشی بوده است. اما همچنان تحقیقات دقیقی مبتنی بر تاثیر کامل این مکمل‌ها بر اختلال دوقطبی وجود ندارد. اما به یاد داشته باشید که در کنار سایر روش‌های درمانی باید از مکمل‌های دارویی نیز استفاده شود.

رژیم غذایی بیماران اختلال دو قطبی

همان‌طور که مشخص است، پیروی از یک برنامه خواب مناسب، ورزش زیاد و خوردن غذاهای مناسب می‌تواند برای علائم اختلال دو قطبی معجزه کند و سلامت کلی شما را در این فرآیند بهبود بخشد.

یک رژیم غذایی سالم برای اختلال دو قطبی شامل موارد زیر است:

• امگا ۳

 مطالعات متعدد نشان داده است که اسیدهای چرب امگا ۳ مانند انواعی که در ماهی و مکمل‌های روغن ماهی یافت می‌شوند، می‌توانند به کاهش احساس افسردگی در بیماران دوقطبی کمک کنند. گیاه خواری؟ به جای آن سعی کنید امگا ۳ خود را از تخم مرغ یا آجیل دریافت کنید.

• منیزیم

نشان داده شده است که منیزیم موجود در غلات کامل، لوبیاها و سبزیجات با برگ تیره مانند اسفناج اثری مشابه لیتیوم، رایج‌ترین داروی دوقطبی دارد. نیاز به دارو (با این حال باید توجه داشت که منیزیم نمی‌تواند به طور کامل جایگزین لیتیوم شود.)

• نمک

به نظر غیرقابل تصور است، درست است؟ اگر دچار اختلال دوقطبی هستید، اجازه ندهید مصرف نمک شما خیلی کم شود و قطعاً نمک را به طور کامل قطع نکنید نمک برای تنظیم سطوح داروهای دوقطبی در جریان خون شما بسیار ضروری است.

• چربی‌های سالم

چربی‌های سالم مانند آن‌هایی که در آووکادو و روغن زیتون یافت می‌شوند، می‌توانند به شما کمک کنند تا مدت طولانی‌تری احساس سیری کنید و هوس شما را برای «غذاهایی که باید از آن‌ها اجتناب کنید» را کاهش می‌دهد.

افراد مبتلا به اختلال دو قطبی باید موارد زیر را کاهش دهند:

• کافئین

 کافئین و سایر محرک‌ها می‌توانند شیدایی را تا حدی افزایش دهند. هنگام تجربه فاز شیدایی، تا حد امکان از قهوه، نوشابه و نوشیدنی‌های انرژی زا اجتناب کنید. به جای آن چای‌های گیاهی یا آب دم کرده را امتحان کنید گیاهان می‌توانند انرژی طبیعی برای غلبه بر رکود به شما بدهند.

• قند

بالا و پایین بودن قند می‌تواند خلق و خوی نامتعادل را حتی بیش‌تر نامنظم‌تر کند و سقوط قند می‌تواند فاز افسردگی را بسیار بدتر کند. اگر واقعاً به چیزی شیرین نیاز دارید، به سراغ میوه بروید قندهای طبیعی باعث افزایش شدید قند خون نمی‌شوند.

• کربوهیدرات‌های تصفیه شده

 بیماران دوقطبی ممکن است بیشتر مستعد چاقی باشند، زیرا عدم تعادل سروتونین در مغز آن‌ها ممکن است باعث شود که کربوهیدرات‌های ناسالم بیشتری میل کنند. مواد غذایی نامناسب فرآوری شده را کنار بگذارید و کربوهیدرات‌های خود را از غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات دریافت کنید.

• الکل

الکل و اختلال دوقطبی با هم ترکیب نمی‌شوند. الکل نه تنها می‌تواند با داروهای روانپزشکی تداخل ضعیفی داشته باشد، بلکه می‌تواند خواب را مختل کند، خبر بد برای یک فرد دوقطبی که قبلاً شدیداً قوی است. بیماران دوقطبی نیز بیشتر از افراد عصبی به اعتیاد به مواد مخدر یا الکل مبتلا می‌شوند. به عبارت دیگر، الکل ارزش ریسک را ندارد.

• گریپ فروت

 با پزشک خود در مورد وضعیت خاص خود صحبت کنید، اما برخی از داروهای دوقطبی به ویژه داروهای ضد تشنج، با گریپ فروت و آب گریپ فروت تداخل ضعیفی دارند.

واکنش به اختلال دو قطبی

شاید اولین واکنش فرد مبتلا و نیز وابستگان نزدیک او در مواجه با این اختلال، ترس، نگرانی و وحشت از داشتن چنین بیماری در خود و یا در یکی از عزیزان نزدیک شان باشد. در اکثر موارد این ترس و نگرانی منجر به انکار اختلال علی الخصوص پس از بهبودی و سپری شدن حالت حاد اختلال می‌گردد و این انکار مانع از کنترل صحیح آن خواهد شد. توصیه متخصصین آن است که:

• تا جایی که ممکن است در مورد اختلال دو قطبی مطالعه کنیم و با آن آشنا شویم.
• با روبرو شدن با واقعیت وجود اختلال دو قطبی، هراس نداشته باشیم.
• روش های درمان و کنترل اختلال را از متخصص فرا بگیریم.
• ارتباط خود را با کارشناسان بهداشت روان مانند روانپزشک، روانشناس، مددکار اجتماعی حفظ کنیم.
• خود را برای یک مقابله تقریبا دراز مدت با اختلال آماده کنیم.
• به خود برچسب و انگ بیمار روانی نزنیم.

با رعایت این نکات مطمئن باشید:

• بیماری کمترین عارضه را بر زندگی شما یا عزیز شما خواهد گذاشت.
• در رویارویی با این بیماری کمترین نا امیدی را خواهید داشت.
• می‌توانید مانند دیگر افرادی که اختلال دو قطبی ندارند با حفظ شرایطی، زندگی خوب و موفقی را برای خود فراهم کنید.

سخن پایانی

بیماری‌های روانی هم به اندازه بیماری‌های جسمی مهم هستند، حتی شاید مهم‌تر هم باشند. بیماری‌های روانی می‌توانند منجر به اختلالات روانی و جسمی مختلفی شوند و بر کیفیت زندگی فرد و اطرافیانش تأثیر زیادی می‌گذارد. مهم است که نشانه‌های اختلال روانی دو قطبی را بشناسیم و در صورت مشاهده در خودمان یا اطرافیانمان، به دنبال درمان و حمایت باشیم.

تشخیص و درمان افسردگی دو قطبی بر عهده روان‌شناس و روان‌پزشک است. مانند هر بیماری دیگری، در مورد اختلال دو قطبی هم مهم است که بهترین و در دسترس‌ترین پزشک و درمانگر را انتخاب کنیم.

سوالات متداول درباره اختلال دو قطبی

چه عواملی اختلال دو قطبی را تشدید می‌کنند؟

برخی عوامل مانند محرک عمل می‌کنند و باعث شروع اختلال دوقطبی یا تشدید آن می‌شوند. بنابراین، ممکن است فردی دارای ژن دوقطبی باشد، اما در یک محیط خوب و آرام زندگی کند و تا آخر عمر بدون بروز علائم این اختلال زندگی کند. هر گونه تغییر شدید و نامطلوب در زندگی، شامل مرگ، شکست، استرس و مشکلاتی از این قبیل می‌تواند ژن بیماری را فعال کند. بی‌خوابی و تغییر در الگوی خواب می‌تواند یکی از علائم اختلال باشد، اما در عین حال محرک شروع آن نیز هست. کارگران شیفتی، افرادی که برای ساعت‌های طولانی کار می‌کنند، و کسانی که ساعت‌های کمی می‌خواهند در معرض این اختلال هستند.

مصرف الکل باعث بروز این اختلال نمی‌شود اما می‌تواند بروز اپیزودهای آن را تشدید یا تسریع کند. مشکل اصلی اینجاست که بر اساس آمار حدود یک پنجم بیماران دچار مشکل سوءمصرف مواد مخدر هستند. عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی به همین موارد محدود نمی‌شوند و لازم است خانواده و بیماران دوقطبی در مورد این موارد با روانپزشک صحبت کنند تا بتوانند محیط سالم‌تری را برای بیمار فراهم آورند.

آیا اختلال دوقطبی ارثی است؟

احتمال به ارث رسیدن این اختلال در خانواده وجود دارد. تحقیقات نشان می دهند وجود برخی ژن ها فرد را مستعد ابتلا به این اختلال می کند. بنابراین، شاید باید برای ازدواج با بیمار دوقطبی یک بار دیگر فکر کنید.

برخی از تحقیقات نشان می دهند که ریسک ابتلا به این بیماری در کسی که سابقه خانوادگی اختلال دوقطبی دارد بین ۵ تا ۱۰ درصد است.

وجود این مقدار ریسک به معنی آن نیست که لزوما فرزندان بیمار دچار این اختلال خواهند شد. ژن ها تنها دلیل ابتلا به بیماری دوقطبی نیستند. بسیاری از بیماران نیز هستند که بدون وجود سابقه خانوادگی دچار این بیماری شده اند.

برای مطالعه بیشتر اینجا کلیک کنید.

Views: 128