به عنوان یکی از شایعترین علل ایجاد ناتوانی در جوانان و بزرگسالان، لازم است تا با خصوصیات این بیماری ترسناک آشنا شویم: ام اس (MS). مولتیپل اسکلروزیس (به طور مخفف: ام اس) وضعیتی است که میتواند مغز و نخاع را تحت تاثیر قرار داده و باعث ایجاد طیف گستردهای از علائم، مثل مشکلات بینایی و عدم تعادل شود. این بیماری مادام العمر است، اما خوشبختانه با پیشرفت علم، امروزه میتوان عوارض و علائم آن را تا حد زیادی کنترل نمود. با این حال معمولا امید به زندگی در افراد مبتلا به ام اس مقداری کمتر از سایرین است.
بیماری ام اس چیست ؟
شروع بیماری ام اس از حملهی سیستم ایمنی خود بیمار به غلاف رشتههای عصبی موسوم به میلین صورت میگیرد. میلین یک پوشش از جنس چربی است که میتواند از بافتهای عصبی محافظت میکند. میلین در بدن به صورت طبیعی ترمیم میشود و امروزه دانشمندان بهدنبال روشهای نوینی برای ترمیم میلین هستند تا بتوانند آسیبهایی که سیستم عصبی به آنها وارد میکنند را جبران کنند. این حمله به سیستمهای عصبی میتواند اتصال سیستم عصبی را قطع کند که در نتیجهی آن پیامهای بین مغز و سایر اندامها به خوبی منتقل نمیشوند. هرچه این آسیبها به میلین بیشتر باشد، اثرات مخرب بیماری دائمی میشود.
انواع بیماری اماس و درمان آنها
- سندرم جداشده بالینی (CIS): این دوره با اولین علائم بیماری ام اس همراه بوده و ممکن است فرد به MS مبتلا نشود.
- ام اس عودکننده-فروکش کننده (RRMS): این نوع شایعترین شکل مولتیپل اسکلروزیس است. بیماری در فرد مبتلا برای مدتی فروکش کرده و سپس با علائم جدید یا بدتر عود میکند.
- ام اس پیشرونده اولیه (PPMS): در این نوع از بیماری افراد دارای علائم هستند که به تدریج و بدون هیچ دوره عود یا بهبودی پیشرفت میکند.
- MS پیشرونده ثانویه (SPMS): افراد مبتلا به RRMS با پیشرفت بیماری به این نوع مولتیپل اسکلروزیس مبتلا میشوند که در نهایت بدتر شدن علائم منجر به آسیب شدید عصبی خواهد شد.
علائم بیماری ام اس
مشکلات بینایی
اولین نشانه این بیماری برای حدود یک نفر از هر چهار نفر بیمار، ایجاد اختلال در وضعیت بینایی است. در این حالت درد در پشت چشم ها احساس شده و گاهی اوقات فرد بیمار بخشی از قدرت بینایی خود را از دست می دهد. این شرایط معمولاً فقط بر یک چشم تاثیر می گذارد. علائم چشم دیگر در این حالت می تواند شامل دید تار یا دید دوگانه باشد.
اسپاسم عضلات و تشنج
در این شرایط ممکن است بعضی عضلات دچار اسپاسم شوند. اسپاسم معمولاً به خاطر وارد شدن آسیب به عصب هایی که پیام های مغزی را به این عضلات می رسانند، ایجاد می شود. بعضی از عضلات ممکن است در این حالت کوتاه (منقبض) و محکم شده و به این ترتیب حرکت آنها دشوار گردد. در اصطلاح به این شرایط تشنج گفته می شود.
درد
افراد مبتلا به بیماری ام اس با دو نوع اصلی درد مواجه می شوند. درد نوروپاتیک اولین نوع دردی است که بیمار به خاطر آسیب وارد شده به فیبرهای عصبی آن را تجربه می کند. این شرایط می تواند باعث ایجاد درد به صورت تیر کشیدن یا احساس سوزش بر روی بخش های مختلف پوست شود. علاوه بر این ممکن است این آسیب دیدگی باعث حساسیت بیش از حد پوست در بعضی بخش های آن شود. نوع دیگر درد معمولاً درد اسکلتی عضلانی است که امکان مشاهده آن در عضلات آسیب دیده به خاطر اسپاسم یا تشنج وجود دارد.
خستگی
خستگی زیاد به صورتی که میزان خستگی بیشتر از آن چیزی است که پس از انجام فعالیت های ورزشی یا بدنی انتظار آن وجود دارد، یکی دیگر از علائم این بیماری می باشد. این خستگی حتی می تواند بر وضعیت تعادل و تمرکز بیمار نیز تاثیر گذارد.
مشکلات احساسی و افسردگی
در این شرایط بیمار ممکن است به سادگی و حتی بدون دلیل به خنده افتاده یا گریه کند. علاوه بر این، افراد مبتلا به این بیماری با علائم افسردگی یا تشویش در برخی مراحل بیماری مواجه می شوند.
سایر علائم این بیماری می تواند شامل موارد زیر باشد:
- بی حسی یا سوزش در بخش های مختلف پوست که رایج ترین نشانه از اولین عود بیماری است.
- ضعف یا فلج در بعضی عضلات که می تواند بر توانایی حرکتی فرد تاثیر منفی داشته باشد.
- ایجاد مشکل در ارتباط با حفظ تعادل و هماهنگی اعضای بدن.
- ایجاد مشکل در ارتباط با تمرکز و توجه کردن.
- لرزش یا اسپاسم بعضی عضلات.
- گیجی و حواس پرتی.
- ایجاد مشکل در دفع ادرار.
- ناتوانی در آمیزش جنسی در مردان.
- ایجاد مشکل در ارتباط با صحبت کردن.
تشخیص بیماری ام اس چگونه است؟
تشخیص بیماری ام اس به طور کلی بر اساس سابقه علائم فرد، همراه با نتایج انواع آزمایشات پزشکی، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ارزیابی تعادل و هماهنگی
- ارزیابی بینایی
- ارزیابی عملکرد ذهنی
- آزمایش خون برای رد سایر شرایط
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی(MRI) برای تشخیص ضایعات مغزی معمول ام اس
- ارزیابی آب نخاع برای به دست آوردن مایع مغزی نخاعی، ممکن است حاوی موادی باشد که بیشتر در افراد مبتلا به ام اس یافت میشود.
تشخیص زودهنگام بیماری ام اس بسیار مهم است تا درمان زودهنگام با هدف کند کردن پیشرفت بیماری آغاز شود.
اگر درمان اماس موفقیتآمیز نباشد، عوارض آن چیست؟
شایعترین عوارض عبارتند از:
- بروز افسردگی
- بیماری صرع
- اختلال حافظه
- اختلالت جنسی
- عدم کنترل روده و مثانه
- مشکلات حرکتی (فلج پاها) و احساس نیاز به عصا، ویلچر یا واکر
درمان بیماری ام اس
در حال حاضر مولتیپل اسکلروزیس هیچ درمانی ندارد. مراحل درمانی این بیماری باعث مدیریت علائم، کاهش دورههای عود (برگشت بیماری با علائم بدتر) و کُند شدن پیشرفت MS خواهد شد. جامعترین برنامه درمانی با دارو شامل موارد زیر میشوند:
1. درمان اصلاح کننده (DMTs)
سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) چندین دارو را برای درمان طولانی مدت ام اس با نام داروهای FMD در نظر گرفته است. این داروها دوره عود بیماری (شعلهور شدن یا حملات MS) کنترل میکنند و مانع ایجاد ضایعات جدید روی مغز یا نخاع خواهند شد.
2. داروهای کنترل عود
دکتر فوق متخصص مغز و اعصاب برای جلوگیری از حملات شدید، دوز بالایی از کورتیکواستروئیدها را تجویز میکند. این دارو التهاب ناشی از بیماری را کاهش داده و مانع از آسیب به غلاف میلین اطراف سلولهای عصبی میشوند. سایر داروهای کُند کننده MS که از آسیب عصبی جلوگیری میکنند عبارتاند از:
- بتا اینترفرون
- فینگولیمود (Gilenya)
- ناتالیزومب (Tysabri)
- سیپونیمود (Mayzent)
- تریفلونومید (Aubagio)
- اکرلی زومب (Ocrevus)
- آلمتوزوماب (Lemtrada)
- دی متیل فومارات (Tecfidera)
- گلاتیرامر استات (Copaxone, Glatopa)
3. درمان حملات بیماری ام اس
برای تعویض پلاسما (پلاسمافرز) بخش مایع خون(پلاسما)برداشته شده و از سلولهای خونی جدا میشود. سلولهای خونی سپس با یک محلول پروتئینی (آلبومین) مخلوط خواهند شد و به بدن برمیگردند. اگر علائم جدید یا شدید باشند و به استروئیدها پاسخ ندهند، ممکن است از روش تعویض پلاسما استفاده کنند.
4. درمان اماس و فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست با آموزش تمرینات اصولی کمک میکند تا قدرت و تعادل فرد مبتلا به MS حفظ شود. همچنین روش مدیریت خستگی و درد شدید ناشی از بیماری را میآموزید.
5. درمان نشانههای بیماری اماس
- داروی آرامبخش
- سم بوتولینوم (بوتاکس)
- داروهای کاهش اسپاسم عضلانی
- شلکنندههای عضلانی مثل باکلوفن، تیزانیدین
- داروهای کاهش خستگی مثل آمانتادین، مودافینیل و متیل فنیدات
بیماری ام اس و ازدواج
با توجه به منطقه درگیر در بیماری میتوان تعیین کرد که این بیماری ام اس در ازدواج فرد تاثیر میگذارد یا خیر؛
اما آنچه مسلم است با توجه به پیگیریهای مستمر و دقت در رعایت دستورات پزشک و سبک سالم زندگی، میتوان از ازدواج راحت و کامل برخوردار بود.
در بیماری ام اس برای انجام فعالیتهای جنسی، مردان بیشتر از زنان دچار افت و یا عدم توانایی میشوند.
از آن جایی که ام اس باعث خستگی و افسردگی میشود، حفظ روحیه و داشتن محیط شاد و دوری از خستگی در بهبود زندگی این افراد نقش مهمی را ایفا میکند .
همراهان بیمار باید به این مسئله توجه دقیقی داشته باشند.
با این وجود ازدواج کردن یا نکردن، مسئلهای است که افراد باید خود درباره آن تصمیم بگیرند و با درنظر گرفتن شرایط جسمی و روحی و همچنین تاثیری که ازدواج روی آنها میگذارد، انتخاب نمایند.
سوالات متداول با ام اس
چه عواملی احتمال ابتلاء به ام اس را افزایش میدهند؟
احتمال ابتلاء به ام اس در اکثر افراد در همهی سنین وجود دارد اما افراد ۲۰ تا ۴۰ ساله بیشتر در معرض ابتلاء هستند. بهعلاوه، احتمال ابتلاء به بیماری ام اس در زنان به میزان دو تا سه برابر بیشتر از مردان است و بیشتر به نوع ثانویه مبتلاء میشوند. عوامل ژنتیکی و ارثی در ابتلاء به ام اس مؤثر است. در صورتی که موردی از ابتلاء به این بیماری در اقوام نزدیک فرد بهخصوص خواهر و برادر وجود داشته باشد، احتمال ابتلاء افزایش مییابد.
برخی انواع بیماریهای عفونی مانند ویروس اپستین-بار و در نتیجهی آن مونونوکلئوز عفونی با ابتلاء به ام اس در ارتباطند. نژاد نیز از عوامل تأثیرگذار بر ابتلاء به این بیماری است. مشاهدات نشان داده، این بیماری در سفید پوستان نسبت به نژادهای دیگر مانند بومیان آسیا، امریکا و آفریقا بیشتر دیده میشود. همچنین بهنظر میرسد که آب و هوای سرد و معتدل محیط ناسبی برای ابتلاء به بیماری ام اس نیست و ساکنین مناطقی با این آب و هوا کمتر به این بیماری مبتلاء میشوند. بیماریهای خود ایمنی دیگر، مصرف سیگار و کمبود ویتامین D نیز از جمله مواردی است که میتواند احتمال ابتدا به بیماری ام اس را افزایش دهد.
آیا ام اس کشنده است؟
بیماری ام اس میتواند شرایطی چالش برانگیز برای زندگی ایجاد کند، اما درمانهای جدید در 20 سال گذشته به طور قابل توجهی کیفیت زندگی افراد مبتلا به این بیماری را بهبود بخشیدهاند. ام اس به خودی خود به ندرت کشنده است، اما ممکن است عوارضی از ام اس شدید، مانند عفونت قفسه سینه یا مثانه، یا مشکلات بلع ایجاد شود که باعث مرگ بیمار شوند. میانگین امید به زندگی برای افراد مبتلا به ام اس حدود 5 تا 10 سال کمتر از افراد سالم است و البته، خوشبختانه به نظر میرسد که با پیشرفت علم پزشکی، این عدد هر روز کمتر میشود.
سخن پایانی
بیماری اماس ممکن است تواناییها را محدود کند و ما را از داشتن یک زندگی طبیعی دور نماید. پس به نشانههای اماس باید حساس بود و در صورت مشاهدهی آنها:
- هرچه زودتر به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد.
- درمان مناسب را هرچه زودتر زیر نظر مستقیم پزشک معالج شروع کرد.
- درمان را تاجایی که لازم است ادامه داد.
مقاله مرتبط:چرا مطالعه برای مغز خوب است؟
