بیشفعالی اختلالی است که باعث میشود کودکان در کنترل رفتارهای خود دچار مشکل شوند. این اختلال یکی از شایعترین اختلالات روانپزشکی در کودکان است. شیوع این بیماری در پسران ۳ برابر بیشتر از دختران است. میزان شیوع این بیماری در میان کودکان زیر ۱۸ سال ۲/۷درصد و در بین بزرگسالان ۳.۴درصد است.
کودکان با اختلال بیش فعالی دچار مشکل در کنترل رفتارهای خود هستند آنها ممکن است در مکان هایی که باید آرام باشند بیش از اندازه سرو صدا و جنب و جوش داشته باشند و همینطور در ارتباط با سایر همسالان خود دچار مشکل باشند. به همین دلیل دچار مشکلات عملکردی فراوانی در منزل و مدرسه خواهند شد. آنها ممکن است دچار افت تحصیلی شوند و همینطور به دلیل اینکه درک درستی از خطر ندارند خود را در شرایط بسیار خطرناک قرار دهند.
فهرست عناوین
انواع بیش فعالی
پزشکان و پژوهشگران، بهمنظور سادهتر کردن روند تشخیص، ADHD را به سه گروه عمده تقسیم کردهاند؛ بنابراین، انواع بیش فعالی عبارتاند از:
اختلال نقص توجه (Predominantly inattentive)
اختلال بیتوجهی یکی از انواع بیش فعالی است. افراد مبتلا به این نوع ADHD در تمرکز، اتمام کارها و وظایف و پیروی از دستورالعملها مشکل دارند. به باور متخصصان، بیشفعالی کودکان و بهویژه دختران عمدتاً ازاینگونه است. با توجه به منزوی بودن این دسته از کودکان و عدم تمایل آنها برای ایجاد اخلال در نظم کلاس ممکن است بیماری آنها بهدرستی و در زمان مناسب تشخیص داده نشود. به همین دلیل، لازم است کلیه نشانهها و الگوهای رفتاری کودکان خود را جدی گرفته و برای تأمین سلامت روان و جسم آنها به طور منظم با پزشک مشورت کنید.
نشانههای اختلال بیتوجهی
از مهمترین نشانههای اختلال بیتوجهی یا بیشفعالی نوع اول میتوان موارد زیر را برشمرد:
- حواسپرتی مداوم
- فراموشکاری مستمر و گسترده
- بیتوجهی به جزئیات
- بیدقتی
- ناتوانی در تمرکز
- عدم توانایی در برقراری ارتباط چشمی
- عدم توانایی در پیروی از قوانین و دستورالعملها
- عدم توانایی در برقراری نظم و انضباط
بیش فعالی – تکانشی (Predominantly hyperactive-impulsive)
افراد مبتلا به این نوع بیشفعالی در درجه اول رفتارهای تکانشی از خود نشان میدهند. از این جمله، میتوان به تکان دادن دست یا پا، بیقراری، قطع مکرر صحبتهای سایرین و ناتوانی در انتظار و دریافت نوبت اشاره کرد. این افراد نیز درست مانند مبتلایان گروه نخست در زمینه تمرکز با مشکل مواجه هستند.
نشانههای بیشفعالی تکانشی
از عمدهترین نشانههای بیشفعالی – تکانشی میتوان موارد زیر را نام برد:
- بیقراری مداوم
- پرحرفی بیش از اندازه
- عدم توانایی در رعایت نوبت
- نشاندادن رفتارهای تکانشی
- فعالیت فیزیکی بیش از حد و غیرمعمول
- عدم توانایی در حفظ آرامش
- قطع کردن مکرر صحبتهای سایرین
بیش فعالی ترکیبی (Combined hyperactive-impulsive and inattentive)
بیشفعالی ترکیبی یکی از شایعترین انواع این بیماری است. افراد مبتلا به این نوع ADHD غالباً علائم کمتوجهی و بیشفعالی – تکانشی را به طور همزمان نشان میدهند. از این جمله میتوان به مجموعهای از رفتارها نظیر عدم تمرکز، حواسپرتی، رفتارهای تکانشی، فعالیت فیزیکی بیش از اندازه و برخورداری از انرژی مهارنشدنی و عمدتاً مخرب اشاره کرد.
علائم بیشفعالی در بزرگسالان و کودکان
علائم بیشفعالی شامل سه گروه از علائم رفتاری هستند که برای تشخیص این اختلال به کار میروند:
عدم توانایی در تمرکز، تحرک و جنب و جوش بیش از حد، رفتارهای تکانهای.
و یا ممکن است ترکیبی از علائم فوق باشد.
در ادامه خصوصیات بچههای بیشفعال را در قالب مثالهایی از دستهبندیهای فوق ذکر میکنیم:
۱. عدم توانایی در تمرکز
- بیدقتی و عدم توجه به جزئیات در مدرسه و سایر کارهای روزانه.
- درکارهایی که نیاز به توجه دارند مثل: گوش دادن به سخنرانی، گوش دادن به درس و یا حتی در مکالمات عادی مشکل دارند.
- حتی وقتی کسی مستقیما با این افراد صحبت میکند، گوش نمیدهند و یا او را نادیده میگیرند.
- عدم علاقه به کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارد مثل انجام کارهای مدرسه، مشق شب و … (برای بزرگسالان هم کارهایی مثل تهیه گزارش، تکمیل فرمها و …).
- جا گذاشتن مداوم لوازم ضروری مثل موبایل، کیف پول، عینک، کلید و … .
- به راحتی تمرکز خود را از دست میدهند و حواسشان پرت میشود.
- داشتن مشکل در سازماندهی فعالیتها مثل توالی انجام کارها، مدیریت زمان و …
- عدم توانایی در دنبال کردن دستورالعملها و قوانین
۲. تحرک و جنب و جوش بیش از حد
- در حالیکه نشستهاند تکان (یا به اصطلاح وول) میخورند.
- بلند شدن و راهرفتن در موقعیتهایی که باید آرام باشند مثل: کلاس، اتاق انتظار، دفتر کار و … .
- دویدن و بالا و پایین پریدن در مکانهایی که مجاز نیستند. در نوجوانان و بزرگسالان اغلب با احساس بیقراری و میل به رفتن همراه است.
- نمیتوانند آرام بازی کنند.
- حرف زدن بیش ازحد.
۳. رفتارهای تکانهای
- مدام وسط حرف دیگران میپرد.
- دویدن وسط خیابان بدون توجه به خطر تصادف.
- بیقرار است و نمیتواند منتظر چیزی باشد.
- قبل از اینکه سوالی تمام شود پاسخ میدهد.
- بدون فکر کردن صحبت و عمل میکند.
علتهای اختلال بیش فعالی
مطالعات انجام شده، تاثیر مواردی مانند مصرف زیاد قند، تماشای زیاد تلویزیون، عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر یا مشکلات خانوادگی را در ایجاد ADHD تایید نمیکنند. البته این موارد میتوانند شدت علائم را بیشتر کنند، اما شواهد آنقدر قوی نیست که بتوانیم به این نتیجه برسیم که اینها، عوامل ایجاد ADHD هستند.
علل و عوامل خطر ADHD ناشناختهاند، اما تحقیقات فعلی نشان میدهند که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارد. سابقه بیماری ADHD در اعضای خانواده و همچنین سابقه سایر اختلالات روانی (مانند افسردگی، اضطراب، وسواس و …) در والدین ، ریسک ابتلا به ADHD را در کودکان بالا میبرد.
علاوه بر ژنتیک، علتهای احتمالی و عوامل خطر دیگری نیز توسط محققان در حال بررسیاند، مانند:
- آسیب مغزی
- قرار گرفتن در معرض آلودگیهای محیطی در دوران بارداری یا در سنین پایین، مانند سرب
- مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری
- زایمان زودرس
- وزن کم هنگام تولد
سن تشخیص بیش فعالی
معمولا برای پی بردن به بیش فعالی در کودکان زیر 7 سال والدین با مشکل روبرو هستند، اما در برخی کودکان در همان یک سالگی به علت کم خوابی و گریه زیاد بیش فعالیشان مشخص می شود.
در صورتی که به این اختلال در کودکی توجه نشود می تواند در بزرگسالی نیز بروز کند و در زندگی فردی و کاری فرد تاثیر گذار باشد. در بزرگسالی این اختلال بیشتر به صورت نداشتن آرام و قرار خود را نشان می دهد.
تشخیص و تست اختلال نقص توجه (ADHD)
کودکان به طور طبیعی ممکن است در شرایط مختلف خسته شوند و یا نخواهد به چیزی توجه کنند و یا تحت تاثیر استرس و اضطراب هر یک از علائم بیشفعالی را داشته باشند ولی به این اختلال مبتلا نباشند. تشخیص بیشفعالی در کودکان زیر ۶ سال بسیار دشوار است چون آنها مرتب در طی رشد و نمو در حال تغییر هستند.
لازمه تشخیص اختلال بیشفعالی-کمتوجهی موارد زیر است:
- کودک در بیشتر از یک موقعیت این علائم را داشته باشد مثل خانه، مدرسه و …
- گرفتن اطلاعات از همه کسانی که با کودک در ارتباط هستند مانند معلم، پرستار، مربی و ….
- این علائم در طیف وسیعی از رفتارهای کودک دیده شود مانند، کارهای روزمره، فعالیتهای مدرسه، روابط با خواهر و برادرها و دوستان، کارهای گروهی.
- شروع علائم قبل از ۷ سالگی
- ادامه داشتن علائم بیشتر از ۶ ماه
شما به عنوان والدین باید اطلاعات زیر را به پزشک بدهید:
- فرزندتان چه نشانههایی دارد؟
- چه مدت است که این علائم را دارد؟
- این علائم چه تاثیری روی کودک و خانواده گذاشته است؟
- سابقه خانوادگی کودک
چون کودک زمان زیادی را در مدرسه میگذراند بنابراین کادر مدرسه میتوانند اطلاعات خوبی را گزارش کنند:
- رفتار کودک در کلاس
- الگوهای یادگیری کودک
- چه مدت است این نشانهها مشکلزا شده است.
در کنار مصاحبه بالینی و شرح حال می توان از نقشه مغزی (QEEG) با دقت بسیار بالایی تشخیص داد.
درمان ADHD چیست؟
روش های درمان بیش فعالی به شرح ذیل می باشد:
نوروفیدبک
نوروفیدبک (Neurofeedback) که اگر بخواهیم تعریف ساده ای ازنوروفیدبک بیان کنیم یعنی آموش دادن مغز توسط خود مغز! به این صورت که مغز ما با توجه به بازخورد هایی به صورت صوتی و تصویری دریافت میکند، عملکرد خود را اصلاح میکند. در روش درمانی نوروفیدبک با تحریک سیستم پاداش مغز از طریق تماشا کردن فیلم، فرد درمان میشود.
درمان با دارو
روش درمان با داروی بیش فعالی بزرگسالان و کودکان نیز یکی دیگر از روش های درمانی است. متاسفانه در بیشتر مراکز درمان از این روش استفاده می شود. بیمار در این روش می بایست سال ها داروهای خود را مصرف نماید. در این روش بیمار به طور موثر درمان نمی شود و دچار عوارض ناشی از مصرف دارو نیز می شود.
رفتار درمانی
برای كودكان در سن پیش دبستانی (5-4 سال) که مبتلا به بیش فعالی هستند، رفتار درمانی، به ویژه آموزش برای والدین، به عنوان یکی دیگر از روش های درمان قبل از استفاده از دارو توصیه می شود. برنامه های درمانی خوب شامل نظارت دقیق، پیگیری و ایجاد تغییرات در روش زندگی فرد بیمار و اطرافیان او خواهند بود. این روش درمان نیز درمان موثر نداشته و کنترل نمامی جنبه های زندگی فرد بیمار و اطرافیان او کاری بس دشوار است.
پیشگیری از بیشفعالی در کودکان
مهمترین علت ابتلا به بیشفعالی و کمتوجهی مربوط به عوامل ژنتیکی است که اجتناب ناپذیر است ولی در خصوص عوامل محیطی میتوان پیشگیری کرد:
داشتن سبک زندگی سالم شامل تغذیه سالم و فعالیت بدنی روزانه، عدم مصرف الکل و مواد در زنان باردار.
کودکانی که مادرانشان در هنگام بارداری سیگار مصرف میکنند ۲ برابر بیشتر از سایرین در خطر ابتدا به این اختلال هستند.
عوارض مهم بیش فعالی چیست؟
این بیماری دارای عوارض گوناگونی می باشد که در زندگی فردی و اجتماعی فرد مبتلا تاثیر می گذارد و اغلب فرد را تا آخر عمر درگیر خود می کند.
برخی از اصلی ترین عوارض عبارتند از:
1-کودکان مبتلا به این بیماری بیشتر با عدم موفقیت در تحصیل و موارد انضباطی رو به رو هستند.
2-به دلیل ماهیت علاقه مندی به فعالیت های زیاد و نیاز مداوم به حرکات و ماجراجویی، این افراد تمایل بسیاری به خرق عادات روزمره و تجربه حوادث دارند.
3- این افراد معمولا از اعتماد به نفس بسیار پایینی برخوردار هستند.
4-گفتگو این افراد غالبا نامنظم بوده یا با قطع کردن حرف دیگران به ادامه گفتگو می پردازند.
5- این اشخاص به خاطر کنترل کردن فشار های ناشی از رفتار دیگران و محیط و همچنین از بین بردن فشار های روانی خود، به مصرف مواد مخدر و استفاده از الکل گرایش زیادی دارند.
سخن آخر
اختلال کم توجهی – بیش فعالی در صورت عدم درمان احتمال دارد سبب مشکلاتی جدی مانند افسردگی، انزوا، مشکلات خانوادگی و ارتباطی شود؛ بنابراین، در صورت مشاهده نخستین علائم به درمانگرمناسب مراجعه کنید.
سوالات متداول راجب بیش فعالی
از کجا بفهمیم کودک بیش فعالی دارد؟
بیشتر افرادفکر می کنند در صورتی که کودکی بیش از حد عالیت کند و سر صدای زیادی داشته بشد بیش فعال است اما این موضوع غلت است و در صورتی فرد بیش فعال است که در او نداشتن تمرکز مشاهده شود و به سختی بتواند با هم کلاسی و اطرافیان ارتباط برقرار کند.
در صورتی که در کودک خود علائم بالا را مشاهده کردید باید به روانشناس مراجعه کرده تا از دیگر نشانه ها و بروز علائم افسردگی و … جلوگیری شود.
این اختلال نیاز به بیان علائم دارد و بر خلاف بیماری های جسمی، بیماری های روحی از طریق صحبت با بیمار مشخص می شوند بنابراین لازم است والدین و کودک با درمانگر نهایت همکاری را به عمل آورند.
بیش فعالی چگونه بر رفتار کودک در مدرسه تأثیر میگذارد؟
بیش فعالی میتواند بر توانایی دانش آموز در تمرکز، توجه، گوش دادن یا تلاش برای انجام تکالیف مدرسه تأثیر بگذارد. بیش فعالی همچنین میتواند باعث ایجاد حس بیقراری در کودک شود و نظم کلاس را به هم بزند. کودکان مبتلا به بیش فعالی همچنین ممکن است دارای ناتوانیهای یادگیری باشند که باعث میشود در مدرسه با مشکل مواجه شوند.
اگر بیش فعالی را درمان نکنید چه اتفاقی میافتد؟
عواقب منفی بیش فعالی درمان نشده فراتر از ناتوانی در تمرکز است. برخی از پیامدها میتوانند مسیر زندگی شما را تغییر دهند. برای مثال، ممکن است نتوانید روابط سالمی داشته باشید و تسلیم اضطراب و افسردگی شوید، همه اینها به دلیل عدم درمان یک وضعیت رفتاری ایجاد میشوند.
چرا یادگیری با وجود بیماری بیش فعالی سخت است؟
افراد مبتلا به بیش فعالی تمایل دارند که کمتر از حافظه خود استفاده کنند و در برقراری ارتباط بین خاطرات و مطالب مرتبط بیشتر از بقیه افراد مشکل دارند.
برای مطالعه بیشتر اینجا کلیک کنید.
